Geografia
Geografia średniowieczna opierała się na ograniczonym i niezwykle syntetycznym widzeniu świata przejętym ze starożytności. Obowiązujący wizerunek orbis, jak wszystko w tym czasie, musiał podlegać wyobraźni owładniętej wzorcami biblijnymi . Na mapach typu T Azja zajmuje górną część globu nie dla tego, że ktokolwiek w średniowieczu sytuował ten kontynent na północy , ale dla zachowania odpowiedniej hierarchii. W Azji znajdował się ziemski raj, tam żyli pierwsi ludzie Adam i Ewa i wszyscy patriarchowie, tam rozgrywały się wszystkie biblijne historie, musiała więc Azja górować nad pozostałymi lądami. Tak więc świat dzielił się na trzy części, które odziedziczyli synowie Noego, którzy ocaleli z potopu. Największą i najbogatszą Azję otrzymał Sem - pierworodny, najukochańszy syn, Europę dostał Jafet, a najuboższą, jałową Afrykę - nieposłuszny, występny Cham, który w naszym języku do dzisiaj pokutuje za wszystkie swoje grzechy.
Dla XIII-wiecznego Europejczyka wschodnie krańce świata znajdowały się na wybrzeżach morza Kaspijskiego i Bliskim Wschodzie. Dalej (na wschód) rozciągało się nieznane, inny (drugi) świat zamieszkany przez mityczne ludy i fantasmagoryczne stworzenia. Wyruszający z Wrocławia Benedykt Polak nie był w stanie wyobrazić sobie dokąd jedzie. Nie mógł przejrzeć map satelitarnych, nie czytał przewodników, nie wiedział dokąd jedzie i co go tam spotka. Gdyby nie mongolskie poczty, które prowadziły obydwu posłów z pewnością nie dotarliby oni do celu. Azja, a szczególnie jej część centralna i północna jeszcze bardzo długo dawała kartografom pole do swobodnej twórczości i chyba najdłużej ze wszystkich kontynentów pozostawała ukrytą, śpiącą ziemią (sybirem).
Tym bardziej fascynująca jest podróż Benedykta Polaka - pierwsza udokumentowana wyprawa odkrywcza w głąb Azji. Raport - "Historia Mongołów", który z pewnością zawiera obserwacje obydwu podróżników jest pierwszym i niezwykle jak na tamte czasy wnikliwym, realistycznym i wielodyscyplinarnym opisem tej części Azji i życia jej mieszkańców. Dotyczy to również geografii tego regionu. Odtworzenie trasy wyprawy, w której wziął udział Benedykt Polak nie było łatwe. We wszystkich znanych średniowiecznych relacjach z tej podróży odnalazłem zaledwie kilkadziesiąt używanych współcześnie nazw geograficznych. Są to miasta, wsie i rzeki znajdujące się w Europie. Aby odszyfrować azjatycką część trasy musiałem bardzo dokładnie wczytać się w średniowieczne relacje, poznać ówczesne nazewnictwo i tradycję geograficzną no i historię Azji. Wiele z tego - świetnie opracowane - można znaleźć w książce pod redakcją prof. J. Strzelczyka "Spotkanie dwóch światów. Stolica Apostolska a świat mongolski w połowie XIII wieku"
Musiałem też zmierzyć się z kontrowersjami bo oprócz najczęściej przyjmowanej wersji marszruty istnieje (choćby według radzieckiego naukowca Szastinoja) także inna. Siedziałem nad mapami, poszukiwałem rozproszonych informacji o funkcjonowaniu mongolskiego systemu pocztowego i w końcu mogłem wszystko sprawdzić w podróży.
Mapy trasy Pierwszej Wyprawy śladami Benedykta Polaka
Polska |
Ukraina |
Kazachstan |
Mongolia |
